Μακρόνησος 1948-1950 Τότε που το ποδόσφαιρο συνέχιζε τα «υψηλά ιδανικά της πατρίδος»

του ΔΗΜΗΤΡΗ Γ. ΥΦΑΝΤΗ

δρ. κοινωνιολογίας – συγγραφέα

Tα στρατόπεδα της Μακρονήσου δημιουργήθηκαν τον Μάιο του 1947, μεσούντος του Εμφυλίου Πολέμου. Σε αυτά μετατάσσονταν στρατιώτες που είχαν χαρακτηρισθεί «επικίνδυνοι κομμουνιστές» ή είχαν θεωρηθεί «μειωμένης εθνικής συνειδήσεως». Το 1949 μεταφέρθηκαν στο νησί από άλλους τόπους εκτόπισης, άνδρες πολιτικοί εξόριστοι και το 1950 γυναίκες πολιτικές εξόριστες.

Σύμφωνα με το καθεστώς της εποχής, στόχοι της Μακρονήσου ήταν η «αναμόρφωση» και η «ανάνηψη» των εξόριστων. Προϋπόθεση αυτών, ήταν καταρχάς η υπογραφή δήλωσης «αποκήρυξης» των ιδεών και του παρελθόντος τους. Στη συνέχεια δε, η έμπρακτη μεταμέλειά τους, ώστε να «αποχρωματισθούν». Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων χρησιμοποιήθηκαν η βία (φυσική-ψυχολογική) και η προπαγάνδα, προκειμένου οι «παραπλανηθέντες» να επανέλθουν «εις τας αγκάλας της μητέρας πατρίδος».

Κατά την περίοδο αυτή, στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας, είχε αναβαθμιστεί εκ νέου ο ρόλος του στρατού και των σωμάτων ασφαλείας. Τούτο παρατηρείται και στον χώρο του αθλητισμού και ιδιαίτερα του ποδοσφαίρου, του λαοφιλέστερου των αθλημάτων. Έτσι από τον Τύπο της εποχής πληροφορούμαστε για πλήθος ποδοσφαιρικών συναντήσεων (τουλάχιστον 10 τον μήνα) ανά την επικράτεια. Ομάδες του στρατού, της Αστυνομίας Πόλεων, του Αμερικανικού και Αγγλικού Στόλου, των προσκόπων, της οργάνωσης «Χ» κ.λπ. συναντώνται μεταξύ τους σε ποδοσφαιρικούς αγώνες. Συχνότερα όμως, διεξάγονται αγώνες των ανωτέρω ομάδων με ομάδες-σωματεία πολιτών, κάποιες φορές και με τις Εθνικές ομάδες. Μεταξύ των εξόριστων στρατιωτών της Μακρονήσου, υπήρχαν πολλοί αθλητές όλων των αθλημάτων, όπως και γνωστοί ποδοσφαιριστές αναγνωρισμένων σωματείων, αλλά και της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου. Με τους ποδοσφαιριστές αυτούς, συγκροτήθηκαν οι ποδοσφαιρικές ομάδες των τριών ταγμάτων της Μακρονήσου.

Από τον Απρίλιο του 1948 έως την Δεκέμβριο του 1950 οι Μακρονησιώτες έδωσαν 59 αγώνες με ποδοσφαιρικές ομάδες πολιτών και τρεις αγώνες με ομάδες σωμάτων Ασφαλείας και στρατού. Οι πέντε αγώνες διεξήχθησαν στα γήπεδα της Μακρονήσου (Α΄ και Β΄ τάγματος). Από τους υπόλοιπους 47 αγώνες, 19 διεξήχθηκαν στο Λαύριο, 28 σε Αθήνα και Πειραιά, 2 στη Σύρο, 1 στην Ελευσίνα, 2 στην Πάτρα, 2 στο Λουτράκι, 2 στο Μαρκόπουλο και 1 στο Μενίδι. Τα αποτελέσματα των μακρονησιώτικων ομάδων ήταν: νίκες 39, ισοπαλίες 8, ήττες 8. Ενώ τα αποτελέσματα 7 αγώνων δεν είναι γνωστά. Πολλοί αγώνες επίσης, διεξήχθηκαν στη Μακρόνησο μεταξύ των ταγμάτων και μεταξύ των λόχων. Αξιοσημείωτες είναι και δύο συναντήσεις μεταξύ ομάδων πολιτών και στρατιωτών εξόριστων

.

Χαρακτηριστικά των ποδοσφαιρικών συναντήσεων ήταν: Τα τελετουργικά (μουσικές μπάντες, πανηγυρικοί λόγοι «εθνικού» και αντικομουνιστικού περιεχομένου, απονομή κυπέλλων κ.λπ.). Η παρουσία επισήμων (υπουργοί, στρατιωτικοί κ.λπ.). Η «κοινωνική προσφορά» (υπέρ του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακρονήσου, υπέρ μαχομένων, υπέρ «ανταρτόπληκτων», υπέρ πεσόντων κ.λπ.) και η παρουσία μεγάλου αριθμού θεατών, σε μια εποχή ανέχειας και λιγοστών θεαμάτων για τα λαϊκά στρώματα. Στα ευτράπελα κάποιων αγώνων ήταν η μεροληπτική διαιτησία, η αποχώρηση ομάδων ή η διακοπή των συναντήσεων κατόπιν παρέμβασης αξιωματικών.

Όσον αφορά τους μακρονησιώτες ποδοσφαιριστές, εντοπίστηκαν 184, εκ των οποίων οι 133 συμμετείχαν σε συναντήσεις με ομάδες πολιτών και 51 που συμμετείχαν μόνο σε αγώνες μεταξύ ομάδων των ταγμάτων. Από το σύνολο των ποδοσφαιριστών, βάσει των έως τώρα τεκμηρίων, οι 47 πριν τη στράτευσή τους αγωνίζονταν σε ομάδες που ήταν ενταγμένες στις ποδοσφαιρικές κατηγορίες της εποχής. Συγκεκριμένα οι μακρονησιώτες ποδοσφαιριστές ανήκαν στις ακόλουθες ομάδες: Αγρίνιο (1), ΑΕΚ (1), Αθηναϊκός (1), Αιγάλεω (3), Απόλλων Σμύρνης (5), Αργοναύτης (1), Άρης Θεσσαλονίκης (3), Άρης Νικαίας (2), Αστέρας Αθηνών (1), Ατρόμητος Πειραιώς (1), Βικτώρια (2), Δάφνη (1), Εθνικός Αστέρας (2), Εθνικός Πειραιώς (2), Ελευθερούπολη (1), Έσπερος (3), Ηρακλής Θεσσαλονίκης (1), ΜΕΝΤ Θεσσαλονίκης (2), Νεάπολη (2), Νίκη Αμπελοκήπων (1), Ολυμπιακός Πειραιώς (4), Παναθηναϊκός (3), Πανιώνιος (1), Προοδευτική (2), Φωστήρας (1). Επίσης σύμφωνα με στοιχεία, που δεν έχουν επιβεβαιωθεί ακόμη, υπήρχαν ποδοσφαιριστές και μεταξύ των πολιτών εξόριστων

.

Στον Τύπο της εποχής και στα έντυπα που εκδίδονταν στη Μακρόνησο, τα στρατόπεδά της φέρονταν ως τόποι ανάδειξης ποδοσφαιριστών και προαγωγής του αθλητισμού, ιδιαίτερα του ποδοσφαίρου. Είναι σαφές ότι η διοίκηση της Μακρονήσου χρησιμοποιούσε τη συμμετοχή αθλητών και ομάδων των ταγμάτων σε διάφορους αγώνες, ώστε να προβάλλει το «αναμορφωτικό» της έργο. Τη σύσφιξη των δεσμών λαού – στρατού. Όπως επίσης, να αναστρέψει το κλίμα μετά τις καταγγελίες για τη Μακρόνησο, που είχαν δημοσιευθεί σε Ελλάδα και εξωτερικό, από το 1949 και μετά.

Η Μακρόνησος όπως πάντα πρωτοπορούσα σ’ όλες τις Εθνικές εκδηλώσεις, συνεχίζει και σήμερα το έργον της. Παράλληλα με την Εθνικήν αναστήλωσιν του φρονήματος των παραπλανημένων παιδιών της Ελλάδος χαλκεύει την ψυχή και το κορμί τους. Παράδειγμα σ’ αυτό στέκει ο Αθλητισμός και ιδιαίτερα το ποδόσφαιρο που έχει κατακτήσει αρκετό έδαφος εδώ στην Μακρόνησο…….η Μακρόνησος δεν είναι μόνον ο Φάρος της Εθνικής Ιδέας, αλλά και τόπος αναδημιουργίας νέων ανθρώπων, υγιών ψυχή τε και σώμα- τι και ικανών διά την συνέχισιν των Υψηλών ιδανικών της Μεγάλης μας Πατρίδος.

Η μεγαλύτερη δημοσιότητα δόθηκε σε τέσσερις ποδοσφαιρικές συναντήσεις: α) της Μικτής ομάδας Α΄ και Γ΄ τάγματος Μακρονήσου (Α΄ ΕΤΟ-Γ΄ΕΤΟ), με τον πρωταθλητή Ολυμπιακό Πειραιώς στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στις 26 Ιανουαρίου 1949. Ο αγώνας έληξε με νίκη των Μακρονησιωτών 2-1. β) του Β΄ ΕΤΟ με τον Απόλλωνα Σμύρνης (Αθηνών), στις 25 Σεπτεμβρίου 1949 Δέκα ημέρες από την επίσημη λήξη του Εμφυλίου. Ο Απόλλων είναι η μοναδική ποδοσφαιρική ομάδα Α΄ κατηγορίας, που επισκέφθηκε τη Μακρόνησο. Ο αγώνας έληξε ισόπαλος 2-2. γ) Απόλλων Σμύρνης – Β΄ ΕΤO 2-1 στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στις 13 Νοεμβρίου 1949 και δ) Παναθηναϊκός – Α’ ΕΤΟ 0-1 στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, στις 13 Νοεμβρίου 1949.

Προφανώς το καθεστώς όπως σημειώθηκε προηγουμένως, χρησιμοποιούσε αυτές τις αθλητικές εκδηλώσεις για προπαγανδιστικούς λόγους. Από την άλλη πλευρά, οι στρατιώτες ποδοσφαιριστές είχαν την ευκαιρία να παραμένουν ενεργοί, να συναντώνται με συγγενείς, φίλους, αλληλέγγυους συμπαίκτες, καθώς δεν επιτρέπονταν τα επισκεπτήρια στη Μακρόνησο και βέβαια να ανταμείβονται με «τιμητικές άδειες». Όσον αφορά τους απομονωμένους στη Μακρόνησο στρατιώτες, δεδομένης της αφόρητης ψυχολογικής πίεσης, η επίσκεψη στο νησί συνομηλίκων ποδοσφαιριστών από τον «έξω κόσμο», μάλλον λειτουργούσε ως ψυχικός «εξαεριστήρας». Σε μια εποχή, που σε αντίθεση με τις κυρίαρχες πολιτικές, το ποδόσφαιρο είχε περισσότερο ενωτικό παρά διχαστικό χαρακτήρα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

• ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ (εφ.), 1949-1950
• ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (εφ.), 1948. ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΙΣ, Εβδομαδιαία εφημερίς του Α΄ τάγματος σκαπανέων 1948- 1949
• ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ Γ. Σ. Απόλλων Σμύρνης www.apollongs.gr
• ΚΑΠΠΟΣ Κ. ΘΑΝΑΣΗΣ, Ποδόσφαιρο και Αριστερά. Ιστορίες μέσα και έξω από τα γήπεδα, εκδ. Καστανιώτης, 2015.
• ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ (εφ.), Δεκαπενθήμερος έκδοσις του Ειδικού Τάγματος Αξιωματικών (Ε. Τ. ΑΞ), 1948-1949
• ΜΠΡΑΤΣΟΣ ΝΑΣΟΣ, α) «Κώστας Λιάρος: Αγώνες στο γήπεδο, στους υγρούς στίβους και στο βουνό», 08.01.2022. β) «Όταν ο Θανάσης Βέγγος κέρδιζε αγώνες στίβου στη Μακρόνησο και η ποδοσφαιρική της ομάδα “μοίραζε” γκολ», 25.01.2025. γ) «Η ήττα του Ολυμπιακού με 2-1 από τη Μικτή Μακρονήσου στις 26 Ιανουαρίου 1949 στο γήπεδο της Λεωφόρου», 26.01.2025, Ιστότοπος ΕΡΤ.
• Ο ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ (εφ.), Όργανο του Γ΄ τάγματος σκαπανέων, 1947
• Ο ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΥ (εφ.), Μηνιαίο όργανο του Γ΄ τάγμα- τος σκαπανέων, 1948-1949
• ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ, Μηνιαίο περιοδικό του Γ΄ τάγματος σκαπανέων, 1948
• ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΥ, Μηνιαίο περιοδικό των Μονάδων Μακρονήσου, 1948-1950
• ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ, Γ. Σ. Απόλλων Σμύρνης 1891-2011 Μια ομάδα – Δύο πατρίδες – Τρεις αιώνες 120 χρόνια αθλητισμός και πολιτισμός, εκδ. Περιφέρεια Αττικής, Αθήνα, 2012.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πρόκειται για συνοπτική παρουσίαση, η οποία αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης έρευνας για τα αθλητικά δρώμενα στη Μακρόνησο. Επιλέχτηκε η περίοδος 1948-1950 διότι χαρακτηρίζεται από έντονες ποδοσφαιρικές δραστηριότητες των μακρονησιώτικων ομάδων.
2. Σκαπανεύς Μακρονήσου (περ.), αρ. τευχ. 10, Φεβρουάριος 1950, σ. 4.

Πηγή: Περιοδικό Μανδραγόρας τεύχος 72 - Αναδημσίευση από aristerorevma.gr