Η «εκβιομηχάνιση» – «αποβιομηχάνιση»¹ στην Ελλάδα

Ένα «μοντέλο» εξάρτησης και υποτέλειας

Πολλές φορές γίνεται λόγος από την κυβέρνηση και τα κυρίαρχα ΜΜΕ για τους παραγωγικούς τομείς, τη βιομηχανία της Ελλάδας και την ανάπτυξη. Διαμορφώνεται μία εικόνα που αποκρύπτει ότι η παραγωγική εργασία είναι αυτή που παράγει τον κοινωνικό πλούτο και τελικά διαμορφώνει και τους όρους συσσώρευσής του, σε όφελος των κεφαλαιοκρατών.

Το παρόν κείμενο θέλει να καταπιαστεί με το τι συμβαίνει με τη βιομηχανική παραγωγή στη χώρα μας. Έχει ενδιαφέρον να ξεκινήσουμε από το διεθνές πλαίσιο. Ο Λένιν γι’ αυτό αναφέρει: «Στην εποχή του ιμπεριαλισμού το χρηματιστικό κεφάλαιο και η πολιτική που καθορίζει τη συμπεριφορά των μεγάλων δυνάμεων για το οικονομικό και πολιτικό μοίρασμα του κόσμου δημιουργούν σειρά ολόκληρη από μεταβατικές μορφές κρατικής εξάρτησης. Χαρακτηριστικές για αυτή την εποχή δεν είναι μόνο οι δύο βασικές ομάδες χωρών: οι χώρες που κατέχουν αποικίες και οι αποικιακές χώρες, αλλά και οι ποικίλες μορφές των εξαρτημένων χωρών, πού πολιτικά, τυπικά είναι ανεξάρτητες στην πράξη όμως είναι μπλεγμένες στα δίχτυα της χρηματιστικής και διπλωματικής εξάρτησης» (Λένιν, 27ος, Ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο…, σελ. 389). Με βάση αυτόν τον διαχωρισμό η χώρα μας ανήκει στην ομάδα των εξαρτημένων χωρών.

Οι ιμπεριαλιστικές χώρες από τη μια δεν θέλουν να επενδύσουν «αναπτυξιακά» σε άλλες χώρες, ώστε να μη δημιουργηθούν ανταγωνιστές τους, και από την άλλη αναπόφευκτα επενδύουν σε αυτές, κυρίως για την εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πόρων για να τις χρησιμοποιήσουν σαν πρώτες ύλες στις βιομηχανίες τους. Οι ιμπεριαλιστές παρεμποδίζουν επίσης τις οικονομικά υπανάπτυκτες χώρες να δημιουργήσουν τη δική τους βιομηχανία, και ιδιαίτερα τη βαριά βιομηχανία, που είναι η βάση της οικονομικής και της πολιτικής ανεξαρτησίας τους. Ο ιμπεριαλισμός μάλιστα μέσω του οικονομικού, στρατιωτικού και πολιτικού ελέγχου των χωρών αυτών αποκτά τη δυνατότητα σε πάσης φύσεως διευκολύνσεις του.

Αυτά όλα συμβαίνουν στο πεδίο των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, στη δυνατότητα με «ειρηνικά» η «πολεμικά» μέσα να διευρύνονται και να μοιράζονται οι αγορές και να δημιουργούνται σφαίρες επιρροής. Έτσι συγκροτούνται συμμαχίες, υπογράφονται διακρατικές συμφωνίες στο πλαίσιο ευρύτερων συμπράξεων ή ανταγωνισμών. Παρά αυτή την επισφαλή πραγματικότητα, οι ιμπεριαλιστές έχουν τελικό στόχο την ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης και τη διασφάλιση των υπερκερδών σε βάρος των ανταγωνιστών τους. «Μοιράζεται» η παραγωγή και τα «κέρδη» με βάση την «οικονομική, στρατιωτική, πολιτική δύναμη», και αυτό είναι μια αδήριτη ιμπεριαλιστική πραγματικότητα.

Τα υπερκέρδη που απομυζά το ξένο κεφάλαιο από τις χώρες αυτές πηγαίνει στις χώρες καταγωγής του. Δεν χρησιμοποιούνται στις εξαρτημένες χώρες παραγωγής για νέες βιομηχανικές επενδύσεις σε ευρεία κλίμακα, που είναι ο πραγματικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης. Η πραγματοποίηση λοιπόν του κλασσικού προτύπου της ανάπτυξης, που είναι η δυνατότητα ικανοποίησης των ατομικών και κοινωνικών αναγκών σε μια χώρα, με την πάροδο του χρόνου, από το εσωτερικό της οικονομίας της στις εξαρτημένες χώρες είναι αδύνατη.

Η μεγαλοαστική τάξη από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους συνδέθηκε άμεσα και υποτάχθηκε στο μεγάλο ξένο κεφάλαιο. Οι κυβερνήσεις της θα δώσουν εγγυήσεις θεσμικές και θα στηρίξουν σε κάθε επίπεδο την κατεύθυνση της εξάρτησης και της υποτέλειας. Η χώρα μας, εξαρτημένη και υποτελής, είχε μια στρεβλή καπιταλιστική ανάπτυξη, με μια βιομηχανία ενταγμένη στον ιμπεριαλιστικό καταμερισμό εργασίας. Η βαριά βιομηχανία της έχει μικρή συνεισφορά στο ΑΕΠ, το ίδιο και η μεταποιητική. Η παραγωγή στη βιομηχανία συνδέεται κυρίως με εισαγόμενες ντόπιες πρώτες ύλες, ορυκτά, αγροτική παραγωγή, ναυτιλία κλπ. Έτσι έχουμε βιομηχανίες επεξεργασίας ορυκτών πόρων, ξύλου και χαρτιού, λιπασμάτων, αγροτικών προϊόντων, διυλιστήρια, φαρμάκων, οικοδομικών υλικών, κλωστοϋφαντουργίες, ναυπηγεία κ.ά. Εύκολα παρατηρούμε ότι «λείπει» ο βασικός κλάδος κάθε «σωστά» αναπτυσσόμενης οικονομίας, η παραγωγή εργαλειομηχανών κ.ά. Παράλληλα το κράτος αναλαμβάνει, για να διευκολύνει το κεφάλαιο, την ανάπτυξη σημαντικών τομέων της οικονομίας, πρώτα και κύρια των δικτύων, όπως τη ΔΕΗ, τον ΟΤΕ, τους οδικούς άξονες, τα λιμάνια, τον σιδηρόδρομο κλπ, βοηθώντας σημαντικά στα κέρδη των μεγαλοεπενδυτών στη χώρα μας.

Όμως ο καπιταλισμός στην εποχή του ιμπεριαλισμού έχει μπει για τα καλά στη δίνη μεγάλων ανταγωνισμών και επώδυνων κρίσεων. Σε αυτή την πραγματικότητα στη χώρα μας, η βιομηχανική και αγροτική παραγωγή συρρικνώνεται (η εφαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής βάθυνε τα πλήγματα στην ελληνική γεωργία-κτηνοτροφία-αλιεία) σε όφελος των υπηρεσιών και του τουρισμού, της νέας… «βαριάς βιομηχανίας» του τόπου, όπως την αναφέρουν τα αστικά επιτελεία. Η μεγαλοαστική μας τάξη, στη διαδρομή των δικών της οικονομικών προσανατολισμών και των εσωτερικών της αντιπαραθέσεων, εντάσσει τη χώρα μας στην ΕΟΚ, στη συνέχεια ΕΕ και στο ενιαίο νόμισμα. Επομένως η χώρα εισπράττει τις συνέπειές τους για τις οποίες εκτενώς έχουμε αναφερθεί. Αυτή η στρεβλή και εξαρτημένη «ανάπτυξη» εξελίσσεται ή αποδομείται με βάση τις κατευθύνσεις των επενδύσεων των ιμπεριαλιστών πατρόνων.

Οι φάσεις της εκβιομηχάνισης και αποβιομηχάνισης της ελληνικής οικονομίας αποτυπώνονται ως εξής: Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η συμβολή της βιομηχανίας και της μεταποίησης στη σύνθεση του ΑΕΠ αυξάνεται, με την πάροδο όμως του χρόνου και ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του 1980 ο ρόλος τους βαίνει μειούμενος. Αντίθετα, η συμμετοχή των Υπηρεσιών (τριτογενής τομέας) αυξάνεται (ένδειξη αποβιομηχάνισης) και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό στη σύνθεση του ΑΕΠ.

Η όποια ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής άρχισε να πλήττεται από τον διεθνή ανταγωνισμό, το άνοιγμα των οικονομικών συνόρων και την «ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων» στα πλαίσια της ΕΕ, ενώ στη συνέχεια ήρθε η μαζική είσοδος στην αγορά χαμηλού κόστους προϊόντων κυρίως από την Ανατολή. Έτσι, λοιπόν, μεγάλοι τομείς της βιομηχανίας άρχισαν να αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα ή να κλείνουν, οπότε χιλιάδες εργαζόμενοι πετιούνται κυριολεκτικά στον δρόμο. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι έκλεισαν η Pirelli, η Goodyear, σχεδόν ολόκληρος ο κλάδος της κλωστοϋφαντουργίας, όπως η Πειραϊκή Πατραϊκή, τα κλωστήρια Ναούσης κ.ά., οι χαρτοβιομηχανίες, τα μεταλλεία, οι καπνοβιομηχανίες, οι βιομηχανίες ενδυμάτων, τσιμέντα, η Hellenic Steel, η Πίτσος, η Shelman, η ΔΕΛΤΑ, η ΕΛΑΪΣ – Uniliver και η Pepsico, η 3Ε, η ΕΒΖ, ναυπηγεία, πολεμική βιομηχανία κλπ. Παραδοσιακοί τομείς βιομηχανίας αποδυναμώνονται ή εξαφανίζονται, ενώ σε άλλους βιομηχανικούς τομείς οι ευκαιρίες για υπερκέρδη παραμένουν.

Είναι η περίοδος που εμφανίζεται η επικίνδυνη για το κίνημα σοσιαλδημοκρατική εκδοχή των «κοινωνικοποιήσεων» των προβληματικών επιχειρήσεων και η λεγόμενη εξυγίανση με άφθονο κρατικό χρήμα και το ξεπούλημα στη συνέχεια στους ιδιώτες πλουτοκράτες «κολλητούς». Τόσο με τις πολιτικές οι οποίες οδήγησαν στο «μεγαλύτερο κράτος» (με κρατικοποιήσεις μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων που εφαρμόστηκαν) όσο και με τις πολιτικές που οδήγησαν στο «μικρότερο κράτος» (με ιδιωτικοποιήσεις των μεγάλων κρατικών επιχειρήσεων ), τα «σπασμένα» τα πλήρωναν πάντα οι άνθρωποι του μόχθου και της δουλειάς αφού μέσω του κρατικού προϋπολογισμού αναλήφθηκαν όλα τα χρέη και οι δαπάνες σημαντικών ποσών, είτε για εκσυγχρονισμό είτε για να γίνουν κερδοφόρες.

Οι χώρες επίσης με χαμηλό μισθολογικό κόστος για μεγαλύτερη υπεραξία, με ελάχιστα εργασιακά-ασφαλιστικά δικαιώματα και μεγάλες φορολογικές διευκολύνσεις είναι ο επόμενος σταθμός των επενδύσεων των επιχειρήσεων που «έφυγαν» από τη χώρα. Αυτή η πραγματικότητα αλλάζει προς το χειρότερο στη βάρβαρη περίοδο των μνημονίων και της Ευρωπαϊκής Επιτροπείας. Ο παρακάτω πίνακας είναι ενδεικτικός:

https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--300x108.jpg 300w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--400x144.jpg 400w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--600x216.jpg 600w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--768x276.jpg 768w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--800x288.jpg 800w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--1024x369.jpg 1024w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-1-στο-05--scaled.jpg 1200w" data-sizes="auto" data-orig-sizes="(max-width: 1024px) 100vw, 1024px" />

Η συμβολή του κλάδου της βιομηχανίας στην οικονομία ανήλθε μόλις σε 15% του ΑΕΠ το 2023 (2).

Στη χώρα μας πλέον, όλο και χειρότερα έτρεξε και το ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών με τη μείωση της βιομηχανικής, της αγροτικής παραγωγής και της μεταποίησης, όπως επιβεβαιώνει και ο παρακάτω πίνακας με τις εισαγωγές σταθερά να υπερτερούν και να διευρύνεται σταθερά και η γκάμα των εισαγόμενων προϊόντων (έτος βάσης 2021, σε δισ.):

https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-300x43.jpg 300w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-400x57.jpg 400w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-600x86.jpg 600w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-768x110.jpg 768w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-800x114.jpg 800w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-1024x147.jpg 1024w, https://www.e-prologos.gr/wp-content/uploads/2025/06/πίνακας-2-στο-05-scaled.jpg 1200w" data-sizes="auto" data-orig-sizes="(max-width: 1024px) 100vw, 1024px" />

Αν η αποβιομηχάνιση της χώρας ξεκίνησε τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, η χαριστική βολή ήρθε την περίοδο 2008 – 2018. Σύμφωνα με στοιχεία της PwC, το διάστημα αυτό υπολογίζεται ότι πάγωσαν οι τσιμινιέρες και κατέβηκαν οι διακόπτες σε 26.570 μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις του μεταποιητικού τομέα. Οι απώλειες θέσεων εργασίας συγκλονίζουν: Πετάχτηκαν στον δρόμο 160.000 εργαζόμενοι. Η κρίση φορτώνεται και πάλι στις πλάτες του λαού. Την περίοδο της μνημονιακής περιόδου η Ακαθάριστη Προστιθέμενη αξία (ΑΠΑ)(3) της βιομηχανίας βούλιαξε. Το 2008 ήταν στα 26,9 δισ. ευρώ και το 2016 έπεσε στα 16 δισ. ευρώ.

Επίσης μεγάλο ξεκαθάρισμα έλαβε χώρα μεταξύ 2009-2016, με την κρίση να είναι πολλές φορές ευκαιρία για το μεγάλο κεφάλαιο. Σήμερα να έχουν απομείνει λιγότερες βιομηχανίες, αλλά πιο ισχυρές, και με υψηλότερο κατά μέσο όρο τζίρο. Αυτό ακριβώς διαπίστωνε και ο Μαρξ όταν ανέφερε ότι: «Η διάσπαση του κοινωνικού κεφαλαίου σε έναν αριθμό ξεχωριστών κεφαλαίων, ή η απώθηση των τμημάτων του το ένα από το άλλο, αντισταθμίζεται από την έλξη τους. Αυτή η τελευταία δεν είναι απλώς μια συγκέντρωση των παραγωγικών μέσων και μια κυριαρχία επί της εργασίας ταυτόσημη με την συσσώρευση. Είναι η συγκέντρωση των ήδη διαμορφωμένων κεφαλαίων, η καταστροφή της ατομικής τους ανεξαρτησίας, η απαλλοτρίωση καπιταλιστή από καπιταλιστή, ο μετασχηματισμός πολλών μικρών κεφαλαίων σε λίγα μεγάλα» (Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος 1, σ. 690-691).

Η αδυναμία της στρεβλής ανάπτυξης της οικονομίας της χώρας φάνηκε και στη μεγάλη πανδημία το 2020, όπου η Ελλάδα είχε τη μεγαλύτερη ύφεση (-9% του ΑΕΠ), γιατί καμία άλλη χώρα δεν είχε τόσο μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό. Τα αστικά επιτελεία βέβαια πανηγυρίζουν για τα 44 δισ. ευρώ που έφτασαν σήμερα οι επενδύσεις σε κατοικίες στην Ελλάδα (επισφαλής και αντιπαραγωγικός τομέας υπηρεσιών-τουρισμός) και για την περίοδο 2019 – 2023, το ποσό να αντιπροσωπεύει το 36% των συνολικών επενδύσεων, ύψους 119 δισ. ευρώ. Παράλληλα λεηλατήθηκαν και παρουσιάστηκαν ψευδώς ως επενδύσεις οι εκποιήσεις-ιδιωτικοποιήσεις μεγάλων κρατικών εταιριών όπως ο ΟΤΕ, η ΔΕΗ, ο Σιδηρόδρομος, τα Λιμάνια και έπεται η συνέχεια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε βάρος του λαού μας.

Η βιομηχανική παραγωγή και οι προοπτικές της (προϊόν έρευνας της PwC 2023) με καπιταλιστικούς-νεοφιλελεύθερους όρους και προϋποθέσεις, καθορίζει ως πυλώνες της βιομηχανίας τις επιχειρήσεις τροφίμων, ποτών, καπνού, βασικών μετάλλων και μεταλλικών προϊόντων. Αναφέρει ότι παραδοσιακοί τομείς της βιομηχανίας εξαφανίζονται ή παραμένουν στάσιμοι, ενώ αναπτύσσονται τομείς τεχνολογίας, ανακύκλωσης, παραγώγων πετρελαίου, φαρμάκου και με ιδιαίτερη ένταση ο τουρισμός, όπως αυτοί προσδιορίζονται από τις φυσικές προϋποθέσεις της χώρας και τον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Εξάλλου τα ξένα και ντόπια αρπακτικά όχι απλά έχουν πάρει θέση μάχης αλλά διαγκωνίζονται για μεγαλύτερη «λεία». Για μας είναι βέβαιο ότι όποιου τύπου ανάπτυξη υπάρξει θα υπονομεύει την ανεξαρτησία μας, θα ενισχύει την υποτέλεια και θα επιδιώκει νέα υπερκέρδη σε βάρος του εργαζόμενου λαού. Η αντίθεση παραγόμενου πλούτου και φτώχειας θα επιτείνεται δραματικά.

Γι’ αυτό, το ξένο κεφάλαιο, η μεγαλοαστική τάξη της χώρας και οι κυβερνήσεις τους μέσα από βαρύγδουπες δηλώσεις αναμασούν την ίδια καραμέλα ότι η χώρα αναπτύσσεται, ότι γίνονται επενδύσεις, ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες. Ταυτόχρονα απαιτούν νέες διευκολύνσεις, νέες θυσίες και λιγότερα δικαιώματα για τους εργαζόμενους, περισσότερο κρατικό και ευρωπαϊκό χρήμα. Με δυο λόγια, όμως, ο λαός δεν έχει σε τίποτα να ωφεληθεί από τις «ευοίωνες» προοπτικές των «επενδύσεων» του κεφαλαίου πάρα μόνο χειρότερες μέρες.

*****

Τα στοιχεία από ΕΛΣΤΣΑΤ και PwC.
(1) Είναι προφανές ότι οι λέξεις δεν αποδίδουν με «ορθό τρόπο» αυτό που συντελέστηκε στην καπιταλιστική «ανάπτυξη» της χώρας μας.
(2) Ας έχουμε μια εικόνα για την παραγωγή στη Γερμανία τα τελευταία χρόνια: στη βασική διάρθρωση του ΑΕΠ η βιομηχανία κατέχει το 30% περίπου και οι εξαγωγές αντιπροσώπευαν το 41% της παραγωγής της.
(3) Η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία μετρά την αξία που παράγεται κατά την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Είναι ένας δείκτης των συνολικών οικονομικών επιδόσεων.

πηγή: Λαϊκός Δρόμος