Το σχόλιο της Δευτέρας: Πες μου σε ποιο σχολείο πήγες να σου πω ποιος είσαι

της Σοφίας Χατζοπούλου, από selidodeiktis

Δεν θα έπρεπε να είναι έτσι. Η εκπαίδευση δεν θα έπρεπε να διαχωρίζει και να θέτει φραγμούς, αλλά να ενώνει και να δίνει ίσες ευκαιρίες. Θα έπρεπε να απελευθερώνει, να προσφέρει μια διέξοδο από τις κοινωνικές αντιφάσεις και τις ταξικές ανισότητες της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η εκπαίδευση θα έπρεπε να είναι ένα δημόσιο αγαθό και με γνώμονα αυτό να παρεμβαίνει και να μετασχηματίζει την κοινωνική πραγματικότητα, και όχι απλά να την αναπαράγει με τον πιο ύπουλο τρόπο στην πιο τρυφερή ηλικία των παιδιών μας.

Έτσι θα έπρεπε, μα τα πολιτικά και κοινωνικοοικονομικά συστήματα δεν λειτουργούν έτσι. Ανέκαθεν η εκπαίδευση εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ισχυρών για την παγίωση της εξουσίας τους με την ανεμπόδιστη εκμετάλλευση των οικονομικά αδύναμων. Ακόμα και όταν επεκτάθηκε και εδραιώθηκε η δωρεάν, δημόσια παιδεία στα εθνικά κράτη, ήταν σαφές ότι αυτή θα είχε ως στόχο την κατασκευή μιας ενιαίας εθνικής συνείδησης και την παραγωγή του απαραίτητου εργατικού δυναμικού για τη λειτουργία των οικονομιών της εποχής.

Η επέκταση όμως της ενιαίας, δημόσιας εκπαίδευσης έδωσε επίσης την ευκαιρία για γνώση, διάλογο και αλληλεπίδραση και μέσα από τις ιστορικές εξελίξεις, τις κοινωνικές συγκρούσεις και τα κινήματα το σχολείο έγινε αναπόφευκτα χώρος κριτικής και αμφισβήτησης με το βλέμμα στη χειραφέτηση του ανθρώπου και στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Μέσα στα χρόνια που πέρασαν έγιναν πολλά βήματα εμπρός, μέσα από εκπαιδευτικά κινήματα που ώθησαν τη σκέψη και την εκπαίδευση σε δρόμους κοινωνικής αλληλεγγύης και δημοκρατίας. Παρόλα αυτά όμως η εκπαίδευση στα πλαίσια των καπιταλιστικών κοινωνιών συνέχισε όλα αυτά τα χρόνια να είναι κατ’ ουσίαν ταξική, ακολουθώντας το μοντέλο της αναπαραγωγής του συστήματος που την οργανώνει.

Στην Ελλάδα για πολλές δεκαετίες οι μεγαλύτεροι από εμάς μεγαλώσαμε με ποιοτικές διχοτομήσεις όπως αυτή του γενικού και τεχνικού λυκείου, ένας διαχωρισμός που προβαλλόταν ως δυνατότητα επιλογής, αφού κάποιος τελείωνε την εννιάχρονη υποχρεωτική ενιαία εκπαίδευση. Είναι επίσης γνωστή η ταμπέλα που ακολουθούσε τους μαθητές που πήγαιναν στα τεχνικά λύκεια ως μαθητές αδύναμοι χωρίς έφεση στα γράμματα, ως μαθητές που θα γινόντουσαν χειρώνακτες και άρα ταξικά κατώτεροι από εκείνους που θα πήγαιναν πανεπιστήμιο μέσα από τα γενικά λύκεια. Για πολύ λίγα χρόνια λειτούργησαν στη δημόσια εκπαίδευση τα λεγόμενα πολυκλαδικά λύκεια, λύκεια μεγάλης κλίμακας που παρείχαν όλες τις κατευθύνσεις σε μια ενιαία εκπαιδευτική μονάδα, αλλά δυστυχώς το εγχείρημα εγκαταλείφθηκε πολύ σύντομα μετά τη δεκαετία του ‘80. Όλα αυτά τα χρόνια οι ταξικές περιχαρακώσεις συνεχίστηκαν αφού η ύπαρξη πολλών ειδών λυκείων ακολουθήθηκε και από τη σύσταση πρότυπων – ακόμη μικρού αριθμού – σχολείων στα οποία η εισαγωγή γινόταν με εξετάσεις ή κλήρωση, ενώ ταυτόχρονα υπήρχε και η μεγάλη, κατεξοχήν κοινωνική διάκριση μεταξύ εκείνων που πήγαιναν σε δημόσιο σχολείο ή σε ιδιωτικό.

Στις μέρες μας βιώνουμε ίσως μία από τις πιο παρεμβατικές κυβερνήσεις στον χώρο της εκπαίδευσης και όχι μόνο, η οποία πιστή προς τις νεοφιλελεύθερες αρχές της εδραιώνει την ηγεμονία της πάνω στην ταξικότητα και τις κοινωνικές διακρίσεις που έχουν ως κύριο άξονα τα αφηγήματα περί της “αριστείας”, της “ελεύθερης” επιλογής και των “ίσων” ευκαιριών.

Με βάση αυτά τα αφηγήματα το κράτος ουσιαστικά προπαγανδίζει και οργανώνεται ενάντια στη δημόσια εκπαίδευση την οποία καλείται να προσφέρει δωρεάν και ισότιμα στους μαθητές. Όσο κι αν φαίνεται αντιφατικό, το νεοφιλελεύθερο κράτος καθόλου δεν διακατέχεται από τάσεις αυτοκαταστροφής, παρά μάλλον ανασυντάσσεται στη βάση της λογικής του μονεταρισμού και της ελάχιστης κρατικής παρέμβασης. Επιδεικνύει μάλιστα ένα ιδιαίτερο “πάθος στην παρεμβατικότητα στο όνομα της μη παρεμβατικότητας”(1). Ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες των εκθέσεων του ιδεολογικού θεματοφύλακα του νεοφιλελευθερισμού, του ΟΟΣΑ, η κυβέρνηση μιλά με καμάρι για την ίδρυση προτύπων σχολείων σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, τα οποία θα προσφέρουν καλύτερη (;) εκπαίδευση στους μαθητές και στα οποία η πρόσβαση θα γίνεται με εξετάσεις, βάζοντας βαθιά τα θεμέλια του διαχωρισμού των μαθητών σε εκείνους που μπορούν και σε εκείνους που δεν μπορούν. Στους καλούς και στους κακούς μαθητές, αλλά και στους έχοντες και μη έχοντες τα χρήματα να πληρώσουν για φροντιστηριακά μαθήματα που θα τους προετοιμάσουν για το πολυπόθητο εισιτήριο σε μια πιο “ποιοτική” παιδεία(;)

Η κατάσταση φέτος έγινε ακόμη χειρότερη με την ανερυθρίαστη εισαγωγή ιδιωτών στη παροχή δημόσιας εκπαίδευσης από την κυβέρνηση, με την εκχώρηση δημοσίων σχολείων σε ιδιωτικούς φορείς όπως το ίδρυμα Ωνάση με στόχο τη δημιουργία πρότυπων σχολείων, τύπου academies, με τη χρηματοδότηση και διαχείριση από το ίδρυμα με όρους ιδιωτικής επιχείρησης, όσον αφορά την εισαγωγή μαθητών, τις εργασιακές σχέσεις και την οργάνωση και λειτουργία του σχολείου. Στα σχολεία αυτά όπως είναι αναμενόμενο οι μαθητές θα γίνονται δεκτοί με εξετάσεις που θα πιστοποιούν την “αριστεία” τους, και ήδη έχει οργανωθεί, όπως είναι αναμενόμενο, ένα ευρύ δίκτυο φροντιστηρίων που θα επωφεληθεί από την προετοιμασία τους, και θα καθορίσει την εισαγωγή των οικονομικά προνομιούχων σε αυτά.

Είναι φανερό λοιπόν ότι το κράτος αντί να λειτουργεί ως θεματοφύλακας και εγγυητής του δημόσιου, δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης, αντιθέτως τη διαλύει και την ξεπουλά, διαμελίζοντας τη σε κατηγορίες και εκχωρώντας τη σε ιδιώτες παρουσιάζοντας αυτή την πολιτική επιλογή του ως ένα βήμα προς την αναβάθμιση της δημόσιας παιδείας.

Ταυτόχρονα με τη δημιουργία της τάξης των εκπαιδευτικά “εκλεκτών” η κυβέρνηση συνεχίζει το έργο της ταξικής περιχαράκωσης με την αύξηση του εξετασεοκεντρικού χαρακτήρα της παιδείας, την αξιολόγηση και την κατάταξη των σχολείων και των μαθητών. Ποιος άραγε έχει ξεχάσει τα μαθήματα ανθρωπογεωγραφίας που έδινε ο πρωθυπουργός στις αρχές της θητείας του, όταν κατέτασσε τις εκπαιδευτικές προοπτικές των μαθητών κατά περιοχές; Το Περιστέρι θα παρήγαγε ψυκτικούς, το Αιγάλεω μπογιατζήδες και η Νίκαια οικοδόμους…

Ποιος να το περίμενε αλλά τώρα η κυβέρνηση προχωράει ακόμα πιο πέρα. Η τεχνική εκπαίδευση δεν καθορίζεται μόνο γεωγραφικά αλλά και με βάση την παραβατικότητα. Με βάση τα τελευταία δημοσιεύματα του esos, η Συμβουλευτική Επιτροπή του Πρωθυπουργού εισηγείται την ίδρυση 10 τεχνικών γυμνασίων για τους παραβατικούς μαθητές “που επί της ουσίας εγκαταλείπουν το σχολείο με μεγάλο αριθμό απουσιών” (2). Επιστρέφοντας στη λογική της γεωγραφικής κατανομής οι συμβουλάτορες του πρωθυπουργού ζητούν να εντοπιστούν οι περιοχές που παρουσιάζουν τέτοια εικόνα έτσι ώστε αυτά τα σχολεία “παραβατικών” να φτιαχτούν εκεί.

Πολλά και αμείλικτα τα ερωτήματα. Γιατί άραγε ο “παραβατικός” χρειάζεται να παρακολουθήσει τεχνική εκπαίδευση; Υπάρχει κάποια φυσική σύνδεση της διάνοιας και της σκέψης με την παραβατικότητα και τη συμπεριφορά; Είναι άλλωστε η τεχνική εκπαίδευση και τα επαγγέλματα που αφορά για ανθρώπους με περιορισμένες γνωστικές δυνατότητες και “κακή συμπεριφορά”; Είναι τελικά τα τεχνικά, χειρωνακτικά επαγγέλματα και οι άνθρωποι που τα επιλέγουν “κατώτεροι” και ποιος θέτει τα κριτήρια αυτά ; Και τελικά τι εκπαίδευση είναι αυτή που με βάση αυτά τα κριτήρια γκετοποιεί το παιδί ως παραβατικό με το που θα περάσει την πόρτα του σχολείου; Για ποια εκπαίδευση μιλάμε, όταν έχει ήδη κατηγοριοποιήσει τον μαθητή σε “καλό και κακό” με το καλημέρα, καθορίζοντας και τις δυνατότητες επιλογών που θα έχει;

Δυστυχώς τίποτα από όλα αυτά δεν είναι νέο. Είναι φαινόμενα που παρατηρούσε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο μεγάλος παιδαγωγός Δ. Γληνού. Ακόμα ηχούν δυνατά τα λόγια του, όταν διαπίστωνε ότι “η μόρφωση των παιδιών είναι ένα από τα πιο σπουδαία πνευματικά μέσα που χρησιμοποιούνται για την ταξική κυριαρχία. Σε μια κοινωνία που στηρίζεται στην εκμετάλλευση, τα παιδιά ξεχωρίζονται, όπως και οι μεγάλοι, σε δύο κατηγορίες, σε κείνα που πρόκειται ν’ αποτελέσουνε τη συνέχεια της κυρίαρχης τάξης και κείνα που πρόκειται ν’ αποτελέσουνε το μεγάλο στρατό της δουλιάς, που δεν πληρώνεται όλη”(3). Και ακόμα και τώρα δυστυχώς, εκατό χρόνια μετά, είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε το αίτημά του για μια εκπαίδευση ενιαία, δημοκρατική, εξυπηρετική του λαού, μπροστά στην αδυσώπητη επίθεση του καπιταλιστικού ολοκληρωτισμού.

Κάτω από αυτή τη σκιά τίποτα δεν φαίνεται να είναι δεδομένο και ασφαλές πια. Η προάσπιση του ενιαίου, δημόσιου, δημοκρατικού και λαϊκού χαρακτήρα της εκπαίδευσης αποτελεί μέγιστο χρέος όσων ενδιαφέρονται για μια δίκαιη, δημοκρατική και ανθρώπινη κοινωνία χωρίς διχοτομήσεις και διακρίσεις και γι αυτό πρέπει να αγωνιστούμε.

Βιβλιογραφικές Πηγές

1. Miller, Toby (2010) ‘Michel Foucault, The Birth of Biopolitics: Lectures at the Collège de France, 1978–79’, International Journal of Cultural Policy 16(1), σελ.56-57

2. https://www.esos.gr/arthra/92583/ypohreotiki-koinoniki-ergasia-sto-sholeio-anti-gia-apoboli-gia-toys-parabatikoys

3. Εκλεκτές Σελίδες, τόμος Δ’, σελ. 57