Προκόπης Παπαστράτης -  e-lesxi

Η μελέτη του Δημήτρη Πολυχρονιάδη εξετάζει τις προσπάθειες που γίνονται στο χώρο της εκπαίδευσης για να ανεβούν τα κορίτσια της φωτογραφίας του εξώφυλλου του βιβλίου, αυτό το ένα σκαλοπάτι, όπως επισημαίνει και ο τίτλος της μελέτης του.  Και όχι μόνο αυτά τα κορίτσια…

Εκ πείρας πλέον γνωρίζουμε ό,τι μελέτες όπως αυτή ολοκληρώνονται εις πείσμα των μανδαρίνων της εκπαιδευτικής πολιτικής που υψηλά γύρω των αστυνομικά ύψωσαν τείχη, όπως θα το προσάρμοζε στην σημερινή κατάσταση ο αλεξανδρινός ποιητής.

Ορισμένες από αυτές τις μελέτες ευτυχούν να αποκτήσουν Διεθνή Μοναδικό Αριθμό Βιβλίου ( επί το ελληνικότερον ISBN) για να προστεθούν στον Πύργο των Βιβλίων της νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης προς χρήσιν των ερευνητών, αλλά και προς εντυπωσιασμόν των επισκεπτών του χώρου.

Αυτές οι μελέτες λοιπόν, εξυπηρετούν διττό σκοπό: αφ’ ενός συνιστούν απόδειξη και διαρκή υπενθύμιση ότι το Δημόσιο Πανεπιστήμιο συνεχίζει να αντιστέκεται και να παράγει έρευνα ενάντια στην εκδικητική υποβάθμιση που του μεθοδεύουν, και αφ’ ετέρου  εξετάζουν αυτή την αέναη διαπάλη μεταρρύθμισης  και αντίδρασης και των συγκεκριμένων μορφών που παίρνει.

Ο αναγνώστης και η αναγνώστρια του πονήματος θα διαπιστώσει ότι η κρατική παρέμβαση στοχεύει να δοθεί προτεραιότητα στο πολιτικά σκόπιμο, σε βάρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Πρόκειται βέβαια για μία κατάσταση που εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του πολιτικού ελέγχου της εκπαίδευσης.  Ανέκαθεν αποτελούσε πεδίον δόξης λαμπρόν για τους διαγκωνιζόμενους πολιτικούς στην προσπάθεια τους να  εφαρμόσουν αυτόν τον έλεγχο επί το αποτελεσματικότερον.

Η περίοδος που εξετάζει ο Δημήτρης Πολυχρονιάδης είναι πλέον ευεπίφορη σ’ αυτή την επέμβαση, επειδή έχουν τελικά επιβληθεί οι πολιτικές συνθήκες που το επιτρέπουν.

Η διάρθρωση των επιμέρους ενοτήτων υπογραμμίζει τη συμβολή, ουσιαστικά το αλληλένδετο, της εκπαίδευσης με την εξέλιξη του ελληνικού κράτους.  Αυτή η συμβολή γίνεται σαφέστερη, όπως προκύπτει και από το βιβλίο του Δημήτρη, όταν τα καινά δαιμόνια που εισάγουν οι σοσιαλιστικές ιδέες αρχίζουν να κάνουν αισθητή την επιρροή τους στο χώρο των εκπαιδευτικών.

Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου οι πρωτοβουλίες που παίρνονται, στο χώρο της εκπαίδευσης και οι αντιδράσεις που αυτές προκαλούν, αρχικά για να τις περιορίσουν και αργότερα να τις καταστείλουν, υπογραμμίζουν τη σημασία των μεταρρυθμίσεων που προτείνονται. Η συγκεκριμένη όμως πολιτική συγκυρία επιβάλλει τον αστικό χαρακτήρα τους.

Η μεταξική δικτατορία επιβάλλει σιγή ακόμα και στις αντιπαραθέσεις στο χώρο των αστικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων.

Από την αρχή της δεκαετίας του 1940,  οι νέες συνθήκες που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία σε όλα τα επίπεδα έχουν άμεσο αντίκτυπο και στον χώρο της εκπαίδευσης.

Η εκπαιδευτική πολιτική του ΕΑΜ που διαμορφώνεται σε συνθήκες σκληρής τριπλής κατοχής, θέτει το πρόβλημα της εκπαίδευσης σε νέο πλαίσιο και εκτείνεται από την ελπίδα της ανάτασης στην απελπισία της ήττας,  όπως επιγραμματικά το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας.

Το Σχέδιο για μία Λαϊκή Παιδεία της Π.Ε.Ε.Α. το Μάρτιο του 1944, με το ολοκληρωμένο πρόγραμμα που προτείνει, για να εξυπηρετηθούν τα ζωντανά ιδανικά της λευτεριάς,  της λαοκρατίας και της ειρήνης, όπως  εισηγείται ο Πέτρος Κόκκαλης, υπογραμμίζει και στον τομέα αυτόν τις θεσμικές εναλλακτικές λύσεις που αποφασίζονται στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Όμως τα πολιτικά σαλόνια της κατοχικής Αθήνας παραμένουν ερμητικά κλειστά και εξαιρετικά τρομοκρατημένα, στον αναζωογονητικό άνεμο από τα Βουνά, που φθάνει όχι μόνο εκεί αλλά και στο μακρινό Κάϊρο, όπου η Κυβέρνηση Εξορίας και ο Γεώργιος εξαρτώνται για την πολιτική τους επιβίωση από την καλή προαίρεση των Άγγλων.

Στο πεδίο της ιδεολογίας, η εθνικοφροσύνη συνιστά τη λυδία  λίθο όπου δοκιμάζεται η ορθότητα των φρονημάτων, ήδη μεσούσης της Κατοχής,  πριν εγκριθεί το Σχέδιο για μία Λαϊκή Παιδεία.  Το Σχέδιο αυτό,  του οποίου τη σημασία αλλά και τη μεθόδευση αναστολής αναλύει ο συγγραφέας,  συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα των άλλων προτάσεων της Π.Ε.Ε.Α. Οι προτάσεις αυτές βασίζονται σε πρωτογενή εξουσία που ασκείται άμεσα από τον λαό με τη θέσπιση λαϊκών συνελεύσεων, όπως μας επισημαίνει ο Νίκος Σβορώνος.[1]

Η έγκριση τέτοιων προτάσεων, επιβεβαιώνει τις φοβίες θεσμικών ανατροπών που κατατρύχουν τους αδρανούντες  αστούς πολιτικούς αρχηγούς και τους πνευματικούς ταγούς που τους περιβάλλουν όπως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.  Σαν έτοιμος από καιρό θα αναλάβει ως Υπουργός Παιδείας μετά τη λήξη του Εμφυλίου, να συνεχίσει τη συγκρότηση του κράτους, όπως αυτός την εννοεί, συνεχίζοντας τις διώξεις εκπαιδευτικών που ξεκίνησαν οι προκάτοχοί του.έγκριση τέτοιων προτάσεων επιβεβαιώνει τις φοβίεςθεσμικών αναροπών που κλα

Μέσα σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο ενός κράτους μόνιμης έκτακτής ανάγκης,  ο συγγραφέας επισημαίνει τη χρονική απόσταση αλλά και ποιοτική διαφορά που χαρακτηρίζουν τις συγκεκριμένες προτάσεις της ΕΔΑ,  στο χώρο της εκπαίδευσης, στις αρχές της δεκαετίας του 1950 από τη συγκρότηση της Επιτροπής Παιδείας και μάλιστα με γνωμοδοτικό χαρακτήρα, που ανακοινώνει η κυβέρνηση της ΕΡΕ το 1957. 

Οι προτάσεις αυτές της ΕΔΑ εντάσσονται στη γενικότερη φιλοσοφία που χαρακτηρίζει το Σχέδιο για μία Λαϊκή Παιδεία και ουσιαστικά αποτελούν τη συνέχειά του  ενώ αντίθετα, όπως αναδεικνύει ο Δημήτρης Πολυχρονιάδης, η κυβέρνηση της ΕΡΕ αδυνατεί να ξεπεράσει τις ενδο-αστικές αντιφάσεις και αντιθέσεις που προκύπτουν από τη συγκρότηση της.

Το αίτημα για Δημόσια και δωρεάν Παιδεία για όλες τις βαθμίδες της που προτείνεται για πρώτη φορά, αντιπαρατίθεται με τα πορίσματα της Επιτροπής Παιδείας που υπονομεύεται  από το προσχηματικό χαρακτήρα της.

Στη πρώτη μετεμφυλιακή δεκαπενταετία, που απασχολεί το συγγραφέα στη 4^η ενότητα του βιβλίου, ο έλεγχος της εκπαίδευσης βρίσκεται στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πολιτικής το κράτους.  Γι’ αυτό το λόγο χρησιμοποιείται κάθε δυνατός γραφειοκρατικός μηχανισμός όπως π.χ. η επιστράτευση των επιθεωρητών σε ρόλο καταδρομέων που επιπίπτουν ως ιέρακες για να κρατηθεί η εκπαιδευτική διαδικασία στα πλαίσια του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.  Η φωτογραφία στο εξώφυλλο του βιβλίου του Δημήτρη Μαριόλη Ο Ιέραξ είναι εδώ με το καρτερικό μειδίαμα της δασκάλας, που υπομένει την παρουσία ανώνυμου ιέρακος πλαισιωμένου από τη ρασοφόρο και ένστολο εξουσία, απεικονίζει μία πραγματικότητα που επαναλαμβάνεται σε εκατοντάδες (αν όχι χιλιάδες ) αίθουσες διδασκαλίας.

Το καταθλιπτικό βάρος που ασκεί στην εκπαιδευτική διαδικασία αυτός ο ελληνοχριστιανικός πολιτισμός δεν πτοεί φυσικά τον προνοητικό θεματοφύλακα του μετεμφυλιακού κράτους, τον οποίον καταγγέλλει ο Πολυχρονιάδης, που με το μανδύα του συνταγματικού νομοθέτη αναγορεύει στο Άρθρο 16 του Συντάγματος του 1952, αυτόν τον συγκεκριμένο πολιτισμό, σε «πολιτικό αστέρα της εκπαίδευσης πολιτικής των Ελλήνων». Το συγκεκριμένο άρθρο έχει ήδη διαμορφωθεί και διατυπωθεί στις επιτροπές συντάγματος της Βουλής που προηγούνται.  Ορίζει επί λέξει ως στόχους της στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης «την ηθικήν και πνευματικήν αγωγήν και την ανάπτυξιν της εθνικής συνειδήσεως των νέων, επί τη βάσει των ιδεολογικών κατευθύνσεων του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»[2]

Μάλλον χρωστάμε χάρη σε όσους μας επισημαίνουν τέτοιες θεσμικές δεσμεύσεις της εκπαίδευσης, που συνιστούν άλλη μία απόδειξη των ιδεολογικών παρωπίδων που προσπαθούν να επιβάλουν σ’ αυτόν τον ευαίσθητο τομέα.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι μεταξύ των συνεργατών που διατυπώνουν αυτούς τους περιορισμούς είναι και ο Κ. Τσάτσος που εργάστηκε εντατικά στις συνταγματικές επιτροπές της Βουλής που προετοίμασαν το Σύνταγμα του 1952.

Στην αυτοβιογραφία του αποκαλύπτεται σίγουρος για την αξιωματική ορθότητα των απόψεων του, ίδιον χαρακτηριστικόν των μισαλλόδοξων, απόδειξη ότι μάλλον απέχει από την θεραπεία της φιλοσοφίας που επιμελώς υπενθυμίζει ότι θεραπεύει.

Η θέση του για τους δασκάλους τον χαρακτηρίζει. Στην τελευταία παράγραφο του Α’ τόμου της αυτοβιογραφίας του σημειώνει: «Στην Ελλάδα η πολιτική σκότωσε την παιδεία. Η αγραμματοσύνη των δασκάλων, ή ακριβέστερα, η πιο επικίνδυνη ημιμάθεια μετέβαλε το διδακτικό προσωπικό σε συνονθύλευμα από μαρξιστικές γιάφκες, σε ένα συνδικαλισμένο σώμα που δεν πιστεύει στην παιδεία παρά μόνο όσο η παιδεία μπορεί να γίνει όργανο του κόμματος»[3]

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς σε ανακοίνωση του σε Συνέδριο, το μακρινό 1978, χαρακτηρίζει την περίοδο αυτή ολοκληρωτικό σκοταδισμό.[4]  Αναφέρει ως άλλο ένα μέτρο εκτίμησης αυτής της πολιτικής την εγκυκλοπαίδεια «Ήλιος» που εκδίδεται τότε,  στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με άφθονη κυβερνητική υποστήριξη και καταλαμβάνει περίοπτο θέση σε κάθε σοβαρό ελληνικό σπίτι, εξασφαλίζοντας την αντίστοιχη κοινωνική προβολή στους ιδιοκτήτες του.  Στον ογκώδη έβδομο τόμο για την Ελλάδα, ο φιλόσοφος Κωνσταντίνος Δ. Γεωργούλης και στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Τσάτσου στο Υπουργείο Παιδείας το 1949, μας εξηγεί ότι «Την πνευματικήν όμως παράδοσιν του ελληνισμού ζη το Λαϊκόν σύνολον,  διότι ζη μέσα εις το κοσμοθεωρητικόν πλαίσιον το οποίον στηρίζεται εις τας αντιλήψεις της αιωνόβιου ελληνοχριστιανικής φιλοσοφικής θεωρήσεως».[5]

Εις πείσμα αυτών των υψιπετών διαβεβαιώσεων, η εκδήλωση της κοινωνικής δυσαρέσκειας σχηματοποιείται με την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση το Μάϊο του 1958.  Μία προσεκτική και μεθοδευμένη αντίδραση σ’ αυτήν την πολιτική ανατροπή παίρνει τη μορφή του υπέρτατου αγώνα της συγκρότησης της Ένωσης Κέντρου ως αντίπαλον δέος στη ΕΔΑ.

Στην ανάλυση της εξέλιξης του φοιτητικού κινήματος ο Δημήτρης Πολυχρονιάδης, επισημαίνει το ρόλο του Γεωργίου Παπανδρέου στην προσπάθεια του να το οικειοποιηθεί προς ίδιον πολιτικόν όφελος. Στην πρακτική αυτή έχει επιδείξει λαμπρές επιδόσεις.  Έχει αυτοανακηρυχθεί σημαιοφόρος της αστικής τάξης με την επιβολή του ως πρωθυπουργού της εθνικής ενότητας από τους Άγγλους.  Η εκλογική άνοδος της ΕΔΑ του επιτρέπει να επανέλθει ως υπερασπιστής της αστικής τάξης και ηγετική φυσιογνωμία της Ένωσης Κέντρου.

Η ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος, που παρακολουθεί ο Δημήτρης Πολυχρονιάδης, απαντά στους κοινωνικούς αποκλεισμούς που επιδιώκουν να επιβάλλουν με τις εκπαιδευτικές πολιτικές τα δύο αστικά κόμματα και ταυτόχρονα υπογραμμίζει την προσπάθεια κοινωνικής ανόδου μέσω της Παιδείας και ειδικότερα της εκπαίδευσης.

Η αποδοχή  από την Κυβέρνηση Ένωσης Κέντρου των αιτημάτων της Αριστεράς για Δημόσια Δωρεάν Παιδεία, που είχε αρχίσει να σχηματοποιείται στα Βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, υιοθετείται,  όπως γνωρίζουμε, ευρύτατα από την κοινωνία.

Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι τα κορίτσια της φωτογραφίας του εξώφυλλου είδαν τα παιδιά τους να ανεβαίνουν όχι ένα, αλλά πολλά σκαλοπάτια.

Επειδή οπωσδήποτε το σεβαστόν αναγνωστικό κοινόν θέλει να μάθει, σε βάθος, πως χτίστηκαν αυτά τα σκαλοπάτια, θα πρέπει να ανατρέξει στο βιβλίο αυτό, ή ακόμα καλύτερα να το αγοράσει.

16 Δεκεμβρίου 2024

[1] Δ.Ζέπου. Λαϊκή Δικαιοσύνη εις τας ελευθέρας περιοχάς της υπό κατοχήν Ελλάδος. Επίλογος: Ν.Παπαντωνίου,  Ν. Σβορώνος  ΜΙΕΤ 1986  (Αυτοέκδοση 1945)

[2] Αυτοί οι περιορισμοί εντάσσονται στο γενικότερο θέμα της κατευθυντήριας αρχής του εκπαιδευτικού συστήματος και απασχολούν τη συνταγματική τη συνταγματική επιτροπή της Βουλής του 1946-1948 και εκείνη του 1949.  Ν. Αλιβιζάτος,, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922 -1974, Αθήνα, Θεμελίο , 1983, σ.527

[3] Κ. Τσάτσου, Λογοδοσία μιάς ζωής , τόμος πρώτος , Οι εκδόσεις των φίλων μ Αθήνα, 2000, σ.354, 355

[4] Κ. Τσουκαλάς, « Η ιδεολογική επίδραση του Εμφυλίου Πολέμου»  στον συλλογικό τόμο  Η Ελλάδα στην Δεκαετία 11940-1950. Ένα Έθνος σε Κρίση. Αθήνα , Θεμέλιο 1984 , σ. 586-587

[5] «Ήλιος» τόμος Ζ’ σ. 725. Εκδότης Ιωάννης Δ. Πασσάς