Δημιουργία και προοπτική των BRICS+

«Το τελευταίο διάστημα συντελούνται τεκτονικές αλλαγές στον παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό χάρτη. Ολόκληρες «γεωπολιτικές πλάκες», όπως αυτές της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Λ. Αμερικής, γλιστρούν και μετακινούνται αργά μα σταθερά από τη Δύση προς την Ανατολή. Η διεύρυνση των BRICS, τον περασμένο Αύγουστο, με την ένταξη πέντε νέων χωρών στους κόλπους τους (Αίγυπτος, Ιράν, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αιθιοπία), από την 1η Γενάρη 2024, αποτέλεσε ένα πολιτικό γεγονός με παγκόσμια σημασία και αντίκτυπο. Ένας άγριος ανταγωνισμός ανάμεσα στις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ΗΠΑ-ΕΕ, Κίνα-Ρωσία και μια μεγάλη αναδιανομή των παγκόσμιων αγορών και των ζωνών επιρροής βρίσκονται σε εξέλιξη. Το γεγονός αυτό εκφράζει η συμμετοχή των νέων χωρών στους BRICS, όπως και πολλών άλλων χωρών που έχουν κάνει αίτηση, βρίσκονται στον προθάλαμο και πρόκειται να ενταχθούν τα επόμενα 2-3 χρόνια. Αυτές οι αλλαγές αποτυπώνονται στις μέρες μας, αλλά κυοφορούνταν αρκετά χρόνια πριν. Από τη δεκαετία του 2010, όταν ξεκινούσε η ορμητική οικονομική και πολιτική άνοδος της Κίνας που επενδύοντας τρισεκατομμύρια δολάρια στο γιγαντιαίο σχέδιο «Μια ζώνη, ένας δρόμος», σε ένα τεράστιο διηπειρωτικό δίκτυο που περιλαμβάνει τη μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του κόσμου, υπέσκαπτε την επιρροή των ΗΠΑ και προωθούσε τα δικά της ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, προσφέροντας μια εναλλακτική προοπτική για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου, προκειμένου να απαλλαγούν από τα νεοαποικιοκρατικά δεσμά και την κυριαρχία της Δύσης, πλέκοντας το δικό της ιστό γύρω από αυτές» (7ο Συνέδριο Μ-Λ ΚΚΕ, Απρίλης 2024).

Οι BRICS συνεχίζουν να επεκτείνονται, προσθέτοντας χώρες-εταίρους από τον Ιανουάριο του 2025, μετά την αποδοχή νέων μελών το 2024. Αποτελούν πλέον περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού και περισσότερο από το 41% του παγκόσμιου ΑΕΠ (PPP: ισοτιμία αγοραστικής δύναμης). Είναι οικονομική δύναμη, με κορυφαίους παραγωγούς στο πετρέλαιο, στο φυσικό αέριο, στα είδη διατροφής και στα ορυκτά.

Τα μέλη των BRICS+ σήμερα είναι: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ινδονησία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στα 10 μέλη των BRICS συμμετέχουν οκτώ χώρες-εταίροι που βρίσκονται στο δρόμο προς την πλήρη ένταξη. Αυτές είναι: Λευκορωσία, Βολιβία (υπάρχουν αντιθέσεις με τη Βραζιλία), Κούβα, Καζακστάν, Μαλαισία, Σιάμ, Ουγκάντα, Ουζμπεκιστάν.

Πάντως, παρά τις προβλέψεις, ο πόλεμος της Ουκρανίας και η «απομόνωση» της Ρωσίας δεν επηρέασαν τους BRICS+. Το 2023 τα μέλη παρήγαγαν το 35% της παγκόσμιας οικονομίας, όταν το αντίστοιχο ποσοστό επί του παγκόσμιου ΑΕΠ για τις χώρες του G7 (ΗΠΑ, Καναδάς, Ιαπωνία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Βρετανία) έχει μειωθεί στο 30%, από το 50% που ήταν στα τέλη του Ψυχρού Πολέμου τη δεκαετία του ’90. Θα ήταν χρήσιμο όμως να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα στα πλαίσια ενός σύνθετου και θανάσιμου ανταγωνισμού στον πλανήτη.

Με την προσθήκη των κρατών-εταίρων, εννέα από τις 20 πολυπληθέστερες χώρες στη γη αποτελούν πλέον μέρος των BRICS. Ο συνολικός πληθυσμός τους είναι περίπου 4 δισεκατομμύρια ή περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού.

Μαζί, τα εννέα μέλη των BRICS και οι επιπλέον εννέα εταίροι αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 41% του παγκόσμιου ΑΕΠ (όταν υπολογίζεται με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης). Τα αρχικά πέντε μέλη των BRICS αποτελούσαν το 33,76% του παγκόσμιου ΑΕΠ (PPP) τον Οκτώβριο του 2024, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ. Αυτό σημαίνει ότι τα πέντε ιδρυτικά μέλη των BRICS αποτελούν μεγαλύτερο μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας από το G7, το οποίο αντιπροσώπευε μόνο το 29,08% του παγκόσμιου ΑΕΠ (PPP) το 2024. Πρόκειται για μια τεράστια πτώση σε σχέση με το 1990, όταν οι οικονομίες της G7 αποτελούσαν σχεδόν το 52% του παγκόσμιου ΑΕΠ (PPP).

Ο κύριος λόγος αυτής της ιστορικής αλλαγής είναι η τεράστια οικονομική ανάπτυξη στην Κίνα, η οποία έχει γίνει η μόνη βιομηχανική υπερδύναμη στον κόσμο, που παράγει το 35% της παγκόσμιας ακαθάριστης μεταποιητικής παραγωγής (υπερδιπλάσιο από αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών). Η Κίνα ξεπέρασε τις ΗΠΑ και έγινε η μεγαλύτερη οικονομία στη γη το 2017, σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ. Από τον Οκτώβριο του 2024, η Κίνα αποτελούσε το 19% του παγκόσμιου ΑΕΠ (PPP), σε σύγκριση με μόλις 15% για τις ΗΠΑ.

Όταν προστεθούν τα τέσσερα νέα μέλη της BRICS που έγιναν δεκτά το 2024, το μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ που αποτελείται από τα εννέα μέλη της BRICS αυξάνεται στο 36,44%. Η προσθήκη εννέα νέων κρατών-εταίρων αυξάνει περαιτέρω το μερίδιο των BRICS στο παγκόσμιο ΑΕΠ, στο 41,41. Αυτό ακριβώς στο 7ο Συνέδριο του Μ-Λ ΚΚΕ είχαμε διατυπώσει ότι δηλαδή: «Το μερίδιο των αναπτυσσόμενων χωρών του τρίτου κόσμου στο παγκόσμιο ΑΕΠ έχει ξεπεράσει το αντίστοιχο των ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης και κάθε χρόνο μεταβάλλεται υπέρ των πρώτων. Και αυτή η εξέλιξη στην παγκόσμια οικονομία έχει αναπόφευκτα την αντανάκλασή της και στην παγκόσμια πολιτική. Χαρακτηριστικά, η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών αυτών, όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία, αρνήθηκε να ευθυγραμμιστεί με την πολιτική των ΗΠΑ και να ακολουθήσει τη Δύση στην επιβολή αλλεπάλληλων σκληρών οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας, παρά την άσκηση αφόρητων πιέσεων» (7Ο Συνέδριο του Μ-Λ ΚΚΕ).

Παράλληλα η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB) που ιδρύθηκε το 2015 ως «Τράπεζα των BRICS», έχει στόχο να χρηματοδοτήσει «αναπτυξιακά» έργα και στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, δίνοντας μια εναλλακτική λύση απέναντι στην Παγκόσμια Τράπεζα (αναλαμβάνοντας στο μέλλον τον ίδιο αντιδραστικό ρόλο). Από το 2018, η NDB έχει χρηματοδοτήσει σχεδόν 100 έργα αξίας 33 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πρακτικά όμως τα αποτελέσματα της συνεργασίας δεν είναι τόσο εντυπωσιακά όσο θα ήθελαν οι εμπνευστές της. Τον περασμένο χρόνο ενέκρινε δάνεια που δεν ξεπέρασαν τα 10 δισ. δολάρια, την ώρα που η Παγκόσμια Τράπεζα έδωσε συνολικά 73 δισ. Παρά ταύτα οι πρόεδροι της Ινδονησίας και της Ονδούρας ανακοίνωσαν ότι οι χώρες τους θα ενταχθούν στη NDB επωφελούμενες, μέσα από μια κοντόφθαλμη πολιτική, τους σημερινούς της ευνοϊκούς όρους.

Μια πιο χρήσιμη αξιολόγηση της αυξανόμενης οικονομικής ισχύος των BRICS μπορεί να φανεί στις παραγωγικές ικανότητες των οικονομιών που απαρτίζουν τον οργανισμό. Τα μέλη και οι εταίροι των BRICS είναι οι ηγέτες παγκοσμίως στην παραγωγή βασικών προϊόντων, όπως δημητριακά, κρέας, αργό πετρέλαιο, φυσικό αέριο και στρατηγικά ορυκτά, όπως σιδηρομετάλλευμα, χαλκός και νικέλιο. Η Κίνα ηγείται της παγκόσμιας μετάβασης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Κίνα κατασκευάζει υλικά διπλάσιας δυναμικότητας ηλιακής και αιολικής ενέργειας από τον υπόλοιπο κόσμο μαζί.

Οι χώρες BRICS διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια παραγωγή αργού πετρελαίου. Πέντε από τους 10 κορυφαίους παραγωγούς αργού πετρελαίου στον κόσμο βρίσκονται στους BRICS, μεταξύ των οποίων η Ρωσία (3η), η Κίνα (4η), το Ιράν (7η), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (8η) και η Βραζιλία (9η). Οι κορυφαίοι παραγωγοί φυσικού αερίου στους BRICS περιλαμβάνουν τη Ρωσία (2η), το Ιράν (3η), την Κίνα (8η), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (10η), την Ινδονησία (11η) και τη Μαλαισία (15η).

Οι χώρες BRICS+ συγκαταλέγονται στους κορυφαίους παραγωγούς σιδηρομεταλλεύματος παγκοσμίως, όπως η Κίνα (1), η Βραζιλία (2η), η Ινδία (4η), η Ρωσία (5η), η Νότια Αφρική (8η), το Καζακστάν (9η) και το Ιράν (10η). Η Κίνα παραμένει ο βασιλιάς του χάλυβα και του αλουμινίου, παράγοντας πάνω από το 50% της παγκόσμιας παραγωγής.

Όσον αφορά την παγκόσμια παραγωγή χαλκού, τα μέλη των BRICS είναι επίσης πολύ σημαντικά, όπως η Κίνα (3η), η Ρωσία (7η), η Ινδονησία (9η) και το Καζακστάν (12η).

Η αποδοχή της Ινδονησίας (από 2025) ως εταίρου σημαίνει ότι η μόνη υπερδύναμη του νικελίου και η δεύτερη στην παραγωγή κοβαλτίου στον κόσμο είναι πλέον μέρος των BRICS, μαζί με άλλους σημαντικούς παραγωγούς νικελίου όπως η Ρωσία (3η), η Κίνα (7η), η Βραζιλία (8η) και η Κούβα (9η). Πλάι σε αυτά η Κίνα φαίνεται να ελέγχει μεγάλο τμήμα των σπάνιων γαιών του πλανήτη.

Επίσης για τους BRICS+ προκύπτει το εξής ερώτημα: μπορούν να συντονιστούν και να αναλάβουν συλλογική δράση για την απελευθέρωση από την «τυραννία του δολαρίου», για την εισαγωγή δηλαδή ενός άλλου νομίσματος για τις μεταξύ των χωρών αυτών εμπορικές συναλλαγές και όχι μόνο; Αυτό αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από αρκετές χώρες, ενώ έχει να ξεπεράσει και πρακτικά προβλήματα που σχετίζονται και με τις εσωτερικές τους αντιθέσεις και τις κάθε είδους εξαρτήσεις . Ο εκθρονισμός του δολαρίου παραμένει πάντως ως στόχος, έστω και μεσο- ή μακροπρόθεσμος. Είναι ένα σχέδιο που θα άλλαζε την παγκόσμια χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική.

Η Κίνα έχει προχωρήσει αρκετά στη δημιουργία μιας άλλης πλατφόρμας, που σκοπεύει να ανταγωνιστεί το παγκόσμιο σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών SWIFT. Ήδη Κίνα και Ρωσία έχουν προχωρήσει αρκετά στη χρήση του στις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές. Αλλά για μικρότερες χώρες οι ιμπεριαλιστικές εξαρτήσεις και η σύνδεσή τους με τον «έξω κόσμο» συνεχίζει να τις κρατά εξαρτημένες από το δολάριο με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Όμως η «αποδολαριοποίηση» μεγάλου τμήματος της παγκόσμιας οικονομίας συνεχίζει να παραμένει ζητούμενο.

Αυτό που αποδεικνύουν οι παραπάνω στατιστικές είναι ότι οι BRICS+ έχουν γίνει ένας από τους πιο σημαντικούς οργανισμούς. Προβάλλουν την υποτιθέμενη πολυπολικότητα στον πλανήτη, φέρνουν κοντά έθνη υποψήφια μιας νέας εκμεταλλευτικής και -στην τελική- ληστρικής πρακτικής, με τεράστιους πληθυσμούς, τεράστιες οικονομίες και απίστευτες παραγωγικές δυνατότητες.

«Αν και ο κινέζικος ρεβιζιονισμός του Σι και ο ρωσικός παλινορθωμένος καπιταλισμός του Πούτιν δεν συνοδεύουν τη διείσδυσή τους στις χώρες του τρίτου κόσμου με ιδεολογικά λάβαρα και «σοσιαλιστικά» προσωπεία, επιδιώκουν όμως να εμφανιστούν στη συνείδηση των καταπιεζόμενων λαών σαν συνεχιστές της πολιτικής της σοσιαλιστικής Κίνας του Μάο και του σοβιετικού σοσιαλιμπεριαλισμού του Μπρέζνιεφ, εκμεταλλευόμενοι το αβυσσαλέο μίσος που έχει συσσωρεύσει στους λαούς η βάναυση καταπίεση αιώνων των δυτικών ιμπεριαλιστών, η στυγνή αποικιακή και νεοαποικιακή οικονομική εκμετάλλευση, αρπαγή και καταλήστευση του εθνικού τους πλούτου. Και είναι γι’ αυτό ξεχωριστά επικίνδυνοι, παριστάνοντας τους υποστηρικτές του αντιδυτικού, αντιιμπεριαλιστικού αγώνα. Το γεγονός αυτό δεν εμποδίζει βέβαια την Κίνα και τη Ρωσία να χρησιμοποιούν όλες τις κλασσικές μεθόδους του ιμπεριαλισμού και του αποικισμού για την οικονομική, πολιτική και στρατιωτική διείσδυσή τους στις χώρες του τρίτου κόσμου» (7ο Συνέδριο του Μ-Λ ΚΚΕ).

Εξ άλλου δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει η διατύπωση του Λένιν ότι: «Τα καθαρά κέρδη που προέρχονται από την εκμετάλλευση των αποικιών είναι ένα από τα σπουδαιότερα στηρίγματα του μητροπολιτικού καπιταλισμού. Μόνο όταν κλείσει αυτή η πηγή κέρδους, μόνο τότε θα μπορέσει η εργατική τάξη να νικήσει τον καπιταλισμό. Τα καπιταλιστικά κράτη προσπαθούν -με αρκετή, μάλιστα, επιτυχία- να αποφύγουν την επερχόμενη χρεοκοπία τους, εκμεταλλευόμενα, κατά τρόπο εξαιρετικά εντατικό, την ανθρώπινη εργασία και τις πρώτες ύλες των αποικιών» (Θέσεις για το εθνικό αποικιακό ζήτημα, 1920).Σε κάθε περίπτωση, ο ρόλος των BRICS+ (πλέον) ενισχύεται, όπως και η «επιθυμία» τους όχι μόνο να προσαρμοστούν σε ένα κόσμο που θα έχει υπερβεί την αμερικανική παγκόσμια κυριαρχία αλλά κυρίως στο να συμβάλουν στην επιτάχυνση μιας τέτοιας εξέλιξης.

Αυτή η «επιθυμία» υπόκειται έτσι η αλλιώς σε διάφορους περιορισμούς και δεσμεύσεις που οφείλονται στα χαρακτηριστικά των μονοπωλιακών καπιταλιστικών κοινωνιών, στις αντιθέσεις στους κόλπους των αστικών τάξεων ιδιαίτερα των μεγάλων κρατών αλλά και στους κόλπους της κάθε μιας ξεχωριστά, στην εξέλιξη της ταξικής πάλης και του επαναστατικού αγώνα των λαών, και ακόμη περισσότερο στους αυξανόμενους ιμπεριαλιστικούς και σήμερα εμπόλεμους ανταγωνισμούς. Με δεδομένη αυτή την ισχυρή οικονομική «ομαδοποίηση» θα είχε ενδιαφέρον να μελετήσουμε και τη στρατιωτική καθώς διανύουμε μια μεταβατική περίοδο, όπου οι συνθήκες γεωπολιτικής ρευστότητας και αστάθειας, τα ανοιχτά μέτωπα πολεμικών συγκρούσεων και οι παγκόσμιες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις δείχνουν πως στο μέλλον θα έχουμε σημαντικές ανακατατάξεις. Η επιστροφή του Τραμπ -πανίσχυρος πλέον και όχι ως παρένθεση στην προεδρία των ΗΠΑ- επιδρά ήδη με καταλυτικό τρόπο στις εξελίξεις, ενισχύοντας τις γεωπολιτικές αβεβαιότητες και κινδύνους. Αυτό έχει ήδη προκαλέσει τιμωρητικές σε διάφορα επίπεδα αντιδράσεις από την Ουάσιγκτον. Ήδη ο οικονομικός πόλεμος επεκτείνεται και εντείνεται. Προφανώς θα θέσει πάλι στους συμμάχους και όχι μόνο των ΗΠΑ αλλά και της Κίνας, της Ρωσίας και της Ευρώπης αντιμέτωπους με νέα γεωπολιτικά, στρατιωτικά αλλά κυρίως εμπορικά-οικονομικά διλήμματα και επώδυνους ανταγωνισμούς, για το αν θα πρέπει να επιλέξουν τη μια ή άλλη στρατηγική.

Η επιθετικότητα των ΗΠΑ και οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί ανάμεσα σε ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, ΕΕ έτσι η αλλιώς δημιουργούν ευμετάβλητους συσχετισμούς (Ουκρανία, Μέση Ανατολή, Συρία) και δεδομένα που αλλάζουν. Αυτά τα δεδομένα επιτείνουν όμως τους πολεμικούς και οικονομικούς ανταγωνισμούς, βαθαίνουν την εκμετάλλευση και την καταπίεση των λαών όποιον μανδύα κι αν φορέσουν, φέρνοντας πιο κοντά έναν ακόμη μεγάλο πόλεμο.

πηγή: Λαϊκός Δρόμος